Skip to main content

ग्राउंड झीरो........मागच्या वर्षी अमेरिकेत होतो, तेव्हा न्युयार्क शहरातील "ग्राउंड झीरो" ला भेट दिली. एखादी


मागच्या वर्षी अमेरिकेत होतो, तेव्हा न्युयार्क शहरातील "ग्राउंड झीरो" ला भेट दिली. एखादी वास्तु दुर्घटनेत जमीनदोस्त झाल्यावर त्याच वास्तुचं तेवढच अथवा त्याहीपेक्षा भव्यदिव्य स्मारक उभं केलयं. तेही जमीनीवर जमीनीला समांतर. म्हणजे ते ट्वीन टॉवर्स जेवढे उंच असतील तेवढंच आडवं हे स्मारक आहे जणू. ते पाहून वाटतं ह्या विचारांचा पल्ला गाठणं आपल्या देशाला कधी जमणारच नाही बहुतेक. ते एखादी उत्तुंग कमर्शियल इमारत बांधू शकले असते परंतु त्यांनी त्यांची उत्तुंगता , विशालता विचारात दाखवून दिली.
काल बर्याच दिवसांनी मुलाला घेउन आमच्या कॉलेजच्या ग्राउंडवर बैट बॉल खेळायला गेलो होतो.
आत जिमखान्या पर्यंत गेलो आणि ते द्रुश्य पाहून डोळ्यात पाणीच आले. आमच्या त्या खो खो चे ग्राउंड खणलेले आणि आजुबाजुने ते टिपिकल निळे पत्रे ठोकलेले. त्या सगळ्या जागेवर कसलंतरी नवीन बांधकाम सुरु झालयं असं कळाले. मुलाला समोरच्या बाजुला खेळायला सोडलं आणि मी त्या पत्र्यांच्या समोरच्या कठड्यावर बसलो. झरकन वीस पंचवीस वर्षे फ्लॅशबैक मध्येच गेलो.
ते दोन पांढरे खांब, झारीने किंवा बादलीने संपुर्ण ग्राउंडवर मारलेलं पाणी. इतकं मापात की माती ओलीतर झाली पाहिजे पण चिखल नाही. ती मस्त वास येणारी लाल काळी माती. साला काय भारी वाटायचं. स्वतः च्या हाताने पांढऱ्या फक्किनं मारलेली बॉंड्री. मग खाकी किंवा काळी हाफ चड्डी आणि बनियनवर दोन तीन तास अगदी अंधार पडे पर्यंत खेळायचो. शाळेत असताना आणि पुढे कॉलेजमध्ये गेल्यावर पण रोज संध्याकाळी ग्राउंडवर हजेरी. घामाने चिंब ओला आणि खो खो म्हणत मारलेल्या डाईवज मुळे मातीने भरलेला तो बनियन. तोच भिजलेला बनियन पिळून पुन्हा घालायचा आणि खेळायचं. खेळून झाल्यावर बर्याचवेळ तिथेच पडीक, मारलेल्या गप्पा, टिंगलटवाळी, कॉंट्री काढून खाल्लेला वडापाव. काय काय नाही केलं इथं, काय विचारु नका.
बाजुलाच कबड्डी चालायची, आणि हो शेजारचे बास्केटबॉल चे ते दोन उंच पोल.
संध्याकाळी ही जागा मुलामुलींनी भरून जायची. त्यावेळी मोबाईल वेडी मुलं नव्हती, पण आमच्यातले काही बाईल (मुली) वेडे होते हे मात्र नक्की. बास्केटबॉल च्या ग्राउंडवर हाफ चड्डीत खेळणार्या मुली पाहून, आमचे काही खो खो पटू खो दिला की सरळ रेषेतच पळत डाएरेक्ट त्या बास्केटबॉल च्या पोल पाशीच पळायचे. मग जोशी सर असं काही ओरडायचे, फटके द्याचे. च्यायला काय मजा होती ती.
कित्येक राज्य स्तरीय ते आंतरराष्ट्रीय खो खो खेळाडू ह्याच ग्राउंडने घडविले. जे काही घडलो थोडंफार आटोक्यात बिघडलो ते ह्याच ग्राउंडमुळे.
त्यावेळी दणकून खेळल्यामुळे आज चाळीशी नंतरही पोट सुटलेलं नाही ना तब्येतीची तक्रार नाही. हे केवढं मोठं वरदान ह्या ग्राउंड नी दिलयं.
एकाच वेळेस शेकड्यांनी मुलं समोरच्या मोठ्या जागेवर क्रिकेट खेळत असायची. पण कधी चुकनही दुसऱ्या मैचचा बॉल तिसर्या नेच आडवलाय असं ऐकिवात नाही. अर्जुनाला जसा फक्त पोपटाचा डोळाच दिसायचा तशी एवढ्या सगळ्या आजुबाजुच्या मैचेस मधून आपल्याच मैचमधला कैच अचूक पकडायची कला असलेले "आम्ही सारे अर्जुनच".
"ए अमित, अहो काकू आम्या आहे का?" "अरे तो ग्राउंड वर गेलाय" हे संवाद तेव्हा घरोघरी ठरेलेले. शाळेच्या आधी आणि नंतर आम्ही सगळे ग्राउंड वरच पडीक. अगदी गोट्या, आट्यपाट्या, रुमालपाणी पासून ते खो खो, कबड्डी, फुटबॉल आणि "द क्रिकेट" पर्यंत सगळं इथंच शिकलो. इथं कधीच एकटं वाटायचं नाही. एकटं जरी अचानक आलो तरी कोणीतरी भेटायचंच.
त्या "रंग दे बसंती" मधील डिज्जे आमिर खान म्हणतो तसं " काके, मुझे ना..यही रहना है युनिव्हर्सिटी मै। क्यु की बाहर की दुनिया मै ये डिज्जे कहा खो जाएगा मालुम नहीं। और उसकी उधर कुछ व्हैलू नहीं।" अगदी तसंच त्यावेळी ग्राउंड हेच आमचं विश्व होतं आणि आम्ही तिथले डीज्जे. त्यातून ह्या विश्वात यायला भीती वाटायची.
खेळतांना खरचटलं, लागलं तर ती लाल काळी माती लावायची. अश्या कित्येक जखमा त्या मातीने बरं केल्यात. पण आज झालेली ही जखम कधीच भरून येणार नाही, कारण आता ते ग्राउंड पण नाही आणि ती माती पण.
आता ते ग्राउंडच नसणारे ह्या भावनेने डोळे भरून आले, पाणी थांबतच नव्हते. अशी कित्येक ग्राउंड आपण बांधकाम क्षेत्राला देणग्या म्हणून देत आहोत. आता अशी ही ग्राउंडस् हळूहळू कमीच होत जाणार. आमची मुलं, पुढची पीढी मग मोबाईलवरच खो खो कबड्डी वगैरे खेळणार. बातम्यामधे आपण बघतो, वाचतो की अमक्या तमक्या जागेवरचं पार्क चं, जिमखान्या चं किंवा मैदानाचं आरक्षण उठवलं. तिथं आता कार्यालय, रेसिडेन्शियल कॉंप्लेक्स होणार. आपल्याला पटकन काही वाटत नाही, पण काल मात्र मला बरंच काही वाटून गेलं. खरी जाणीव झाली, की त्या जागेवर खेळणार्या मुलांची काय अवस्था होत असेल. अगदी एकाच हाताच्या बोटांवर मोजण्या इतकी ग्राउंड राहीली आहेत आता विविध शहरांमधे. पुढील दशकात ती पण बहुतेक शोधून सापडवावी लागतील. ती Artificial हिरवीगार नायलॉन ची गवतं टाकलेली ग्राउंड तुम्हाला जमीनीशी नातं जोडून देत नाहीत. आपल्या देशात कायमस्वरूपी ह्या विषयातले डेव्हलपमेंट नॉर्मस् फिक्स केले पाहिजेत, तरच मग जी काही उरली आहेत ती तरी संपणार नाहीत.
आपल्या सगळ्यांच असं एक मनात जपलेलं ग्राउंड असतं. कुणाचं शाळेचं, कुणाचं सोसायटीचं, गावाकडचं तर कुणाचं डोंगरावरचं. त्या ग्राउंडवर खेळलेल्या मैचेस जिंकलेल्या आणि हारलेल्यापण, शिकलेली सायकल, केलेल्या मारामाऱ्या आणि असं बरंच काही.
मग मला सतत अमेरिकेतली ती "ग्राउंड झीरो" वास्तु आठवली. तिथं त्यांनी ग्राउंड झीरो नावानी भव्य वास्तु बांधली आहे आणि इथं आपण प्रत्यक्षात शब्दशः "ग्राउंड झीरो" ही मोहीम राबवत आहोत........
© मिलिंद सहस्रबुद्धे

Comments

Popular posts from this blog

१९९२ चे अमिताभ बच्चन

 १९९२ चे अमिताभ बच्चन  पुण्यातील बाजीराव रोडवरील महत्त्वाची खूण म्हणजे आमची नूमवि मुलांची शाळा होय. रस्त्यावरील शाळेच्या कमानीतून आत गेल्यावर लागतं ते एक भलं मोठं इथून-तिथून पसरलेले आडवं प्रवेशद्वार. साधारण पाच-सहा फूट उंचीचं हे गेट कायम लक्षात राहिलं. मधल्या सुट्टीत शाळेतून पळून जाताना ह्याच्यावरुनच उडी मारावी लागायची. मोठ्या सुट्टीत मुख्य प्रवेशद्वार बंद असायचं आणि आम्ही उजव्या किंवा डाव्या बाजूने असलेल्या छोट्या दरवाजातून ये-जा करत असू. शाळेच्या बाहेर जाण्याची मुख्य आकर्षण म्हणजे चिंच आणि पेरूची गाडी, लाल पांढऱ्या गोळ्या विकणारा तो लेंगा-टोपीवाला म्हातार बाबा. ५० पैशात मिळणारी पावभाजी आणि २५ पैशात मिळणारी भेळ. आहाहा! त्या सगळ्याची चव अजूनही जिभेवर रेंगाळत आहे.  प्रवेशद्वाराच्या मधोमध उभा राहिलं आणि समोर पाहिलं की शाळा म्हणजे अक्षरशः भव्य राजवाडा वाटतो. दोन्ही बाजूंनी काळ्या दगडात बांधलेली तीन मजली कौलारू भक्कम इमारत. ह्या सलग दोन्ही बाजूच्या इमारती जिथे एकत्र होतात ते मोठं प्रशस्त सभागृह. ह्याच सभागृहात दरवर्षी स्नेहसंमेलनातील गाजणारे कार्यक्रम म्हणजे, परचुरे सरां...

"साय"कल

  "साय"कल "तुम्ही कधी प्रेमात पडलात का?" "तुम्ही कधी सायकलवरुन पडलात का? ह्या दोन्ही प्रश्नांची उत्तरं ठामपणे "हो" अशी देताना प्रत्येक जणांच्या डोळ्यात दिसणारी चमक एक सारखीच असते. सायकल वरून पडणे ही एक अभिमानाची आणि कौतुकाची गोष्ट असते. "सायकलवरून पडल्यावरच सायकल येते" हा सुविचार "शास्त्र असतं ते" सारखा आहे. सायकल शिकणे आणि शिकवणे ह्या दोन विरुद्ध टोकाच्या कला आहेत. जेव्हा आपण सायकल शिकत असतो, तेव्हा समोर आलेला प्रत्येक जण, प्रत्येक गोष्ट आपल्याला मोठ्या रा‌क्षसी संकटासारखी भासते. खरंतर पुढील आयुष्यात त्याहूनही अनेक समस्या, विघ्ने येतात. पण शिकतांना साधं छोटं कुत्रं असेल किंवा मोठी गाडी, समोर आल्यावर भासणारी ती भीती म्हणजे 'या सम हीच' अशी असते. मात्र हेच आपण सायकल शिकवत असतो तेव्हा "अरे किंवा अगं का थांबलीस, उगाच घाबरतेस, साधी स्कूटर तर होती!" अश्या समोरच्याला किरकोळीत काढणार्या वाक्यांची पेरणी चालू असते. आपण स्वतः शिकताना कधीच Hopping ने सुरुवात करत नाही. सर्वात महत्वाचे म्हणजे पहिली सायकल सुरुवात ही बिन द...

दादा परत या..

  दादा परत या.. "मी कोणाच्या बापालाही घाबरत नाही" असं तुमच्या कडक आवाजात ऐकताना पुन्हा पुन्हा तुमची उणीव भासते. तुमच्याकडून चुकून बोली भाषेतील शब्दांची उठाठेव कधीतरी झालीही असेल. परंतु संस्कृतीच्या मर्यादा मग त्या राजकीय असतील अथवा सामाजिक तुम्ही कधीही ओलांडल्या नाहीत. कोणा एखाद्यावर उगाच खालच्या भाषेत टीकाटिप्पणी केली नाहीत. तर कधी सत्तेच्या गुर्मीत कोणाची निंदा नालस्ती केल्याचं आठवत नाही. तुमचा बाज आणि दरारा वेगळाच होता आणि आहे. प्रशासनावरची पकड म्हणजे जणू बापाने रस्ता ओलांडताना मुलाचा धरलेला घट्ट हात. धरलेल्या त्या हातात काळजी ही असतेच पण तेवढाच धाक असतो. तशी तुमची प्रशासनावरची पकड आहे. आमच्या पुण्याच्या पालकमंत्री पदी असताना तुमचा आठवड्याला किंवा महिनाभरातील एखादा दौरा ठरलेलाच. हा दौरा म्हणजे साध्या शिपायापासून ते मुख्य आयुक्त पर्यंत एक भीती असायची. महानगरपालिकेतील कर्मचाऱ्यापासून ते अगदी रस्त्यावरील वाहतूक नियंत्रण करणाऱ्या पोलीसापर्यंत "दादा आज पुण्यात येणार" हे आधी दोन दिवसापासूनच चर्चेत असायचे. तुम्ही ज्या दिवशी येणार त्या दिवशी सकाळी सात ते रात्री दहापर...